Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca ( đoạn 1)

(Kính tặng Giáo Sư Tô Đồng, Tiến Sĩ Nguyễn Đức Thái và các bạn đồng nghiệp trong Ban Chủ Trương Tập San Chuyên Nghiệp Dược Khoa số 4 - chủ đề MẮT)

( pablo-picasso-le-visage-de-la-paix/ ARTCOM)

Thượng Đế đã khéo léo tạo dựng hình hài con người với đầy đủ ngũ quan (năm bộ phận trong thân thể con người): mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi, lưỡi nếm, và tay chân sờ mó, với tất cả tâm linh và cảm xúc để tận hưởng được cái đẹp vĩnh hằng trong đời sống giữa vũ trụ thiên nhiên bao la bát ngát. Cái bất hạnh to lớn nhất, ghê gớm và đáng sợ nhất của em bé mới chào đời chắc hẳn phải là sự mù lòa, chấp nhận cuộc đời không ánh sáng, chỉ còn là bóng đen sâu thẳm, bao trùm phủ kín. Đôi mắt phải nắm giữ vai trò quan trọng chủ yếu nhất trong cuộc sống con người, đó là biểu tượng của niềm tin yêu và hy vọng. Nhờ đôi mắt, con người đã khám phá tìm tòi được thế giới huyền ảo muôn màu muôn sắc quanh mình, đã đem lại cho con người muôn vàn cảm xúc biến thiên không ngừng.

Bốn mỹ nữ tuyệt trần nhất của nước Trung Hoa thời cổ là Điêu Thuyền, Chiêu Quân, Dương Quý Phi, và Tây Thi. Bốn giai nhân đều sắc nước khuynh thành và đặc biệt nhất là có những đôi mắt rất quyến rũ và mê hồn. Điêu Thuyền có một sắc đẹp lộng lẫy mà người ta truyền nhau là làm cho "trăng phải thẹn". Điêu Thuyền sống vào đời Hán thời tàn. Lúc bấy giờ, Đổng Trác làm loạn trong cung đình và có ý chiếm đoạt ngôi Vua. Trong lúc loạn ly, gia đình Điêu Thuyền tan nát, cha mẹ nàng bị giặc giết chết. Đổng Trác có một người con nuôi là Lã Bố, vốn cũng là một kiệt tướng song cũng tàn bạo và hiếu sắc không kém bố nuôi. Chính làn sóng mắt của Điêu Thuyền đã làm say mê đắm đuối hai bố con gian hùng, đến nỗi Lã Bố vì ghen đã giết Đổng Trác, về sau Lã Bố cũng bị Tào Tháo giết . Ôi ! chỉ vì đôi mắt tuyệt trần của mỹ nhân … Người ta thường nói một đôi mắt mê hồn có thể làm cho "Hằng Nga khiếp vía, Tây Thi giật mình". Đôi mắt huyền mộng của Tây Thi như muốn tỏa ra ngàn sợi tơ tình vương vấn, đã điểm tô nhan sắc của nàng thêm lộng lẫy đài các, cộng thêm tài đàn ca múa hát làm cho Ngô Phù Sai chết mê chết mệt . Nàng đi vãn cảnh đến nơi nào, tức khắc vua cho xây dựng lâu đài nơi đó để giữ kỷ niệm cho người đẹp. Một Ngô Phù Sai vì say đắm nhan sắc Tây Thi mà bị chết, và vua Câu Tiễn của nước Việt đã rửa được hận thù. Một Đường Minh Hoàng cũng say mê sắc nước hương trời của Dương Quí Phi, suốt đêm uống rượu dưới trăng lồng lộng, xem các cung nữ múa vũ điệu Nghê Thường mà mất nước, nguyên nhân của loạn lạc và khổ đau. Chiêu Quân được nổi tiếng với danh hiệu "trầm ngư lạc nhạn" (cá lặn chim sa), có đôi mắt rất đẹp, nhưng bị kẻ nịnh thần Mao Diên Thọ vẽ bức chân dung vì tư thù cá nhân, đã tự động thêm cái nốt ruồi vào dưới khóe mắt, và sàm tấu với vua Hán rằng Chiêu Quân tuy đẹp nhưng vì có cái nốt ruồi đó mà sách tướng gọi là "thương phu trích lệ", đó là nốt ruồi sát chồng. Nhà Vua nghe lời nên chẳng nghĩ gì đến Chiêu Quân, đến khi nàng phải vào trình diện vua trước khi đem đi cống Hồ, thì sự việc đã muộn rồi ... Nhà vua vô cùng hối hận và luyến tiếc. Trong buổi chia ly đau đớn, những giọt lệ long lanh trên khóe mắt của một trang quốc sắc thiên hương, nghẹn ngào thương khóc cho kiếp "hồng nhan bạc mệnh" ... " Cánh én cô đơn đượm tủi sầu. Ngang trời gió cuốn bạt về đâu? Quan san ngàn dặm vương thương nhớ. Hồ, Hán từ đây cách biệt nhau …"

Bốn tuyệt thế giai nhân với những đôi mắt "thần diệu" đã một thời làm bão tố trong cung đình. Đúng là "Chí lớn trong thiên hạ không đựng đầy đôi mắt của giai nhân"
(Phạm Thái trong Tiêu Sơn Tráng Sĩ - tiểu thuyết Khái Hưng).
Ánh mắt đã tạo nên những sức mạnh phi thường tiềm ẩn …
.
Chim trời mỏi cánh phiêu du,
Ta đem chí lớn giam tù trong em.
Mộng giang hồ đã nguôi quên,
Vì em mắt biếc ta mềm tâm tư
Chiến bào quẳng xó chơ vơ,
Bao gươm yên ngựa bỏ bừa bến sông.
Còn mơ gì chuyện anh hùng,
Còn ham gì những vẫy vùng dọc ngang.
Công hầu, khanh tướng ngỡ ngàng,
Đua chen cho lắm bàng hoàng thế thôi!
Mặc ai đội đá vá trời,
Mặc ai biển lấp, non dời, mặc ai.
Chuyện đời gác bỏ ngoài tai,
Ta xin ngày tháng miệt mài yêu em!
Vì Em Mắt Biếc (Mùi Quí Bồng)

Để định nghĩa đôi mắt thì chúng ta thiết tưởng chẳng có câu nào ý nghĩa bằng: "Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn" (Eyes are the window to the soul). Câu danh ngôn bất hủ nầy được lưu truyền từ lâu rồi, bắt nguồn từ câu nói của nhà hiền triết Marcus Tullius Cicero (106-43 B.C.), cũng là một chính trị gia lỗi lạc và nhà hùng biện đại tài của La Mã: "Ut imago est animi voltus sic indices oculi." (The face is a picture of the mind as the eyes are its interpreter) - Khuôn mặt là chân dung của tâm hồn mà đôi mắt làm công việc diễn giải - Tâm hồn con người như một căn nhà kín cổng cao tường, ai mà biết được trong đó chứa đựng những gì ? Tâm hồn là một bình nguyên bát ngát, là một chân trời vô thủy, vô chung … Tâm hồn phức tạp, đa dạng, muôn màu, muôn tình … Muốn nhìn thử tâm hồn ẩn mật chất chứa những gì ? Chỉ có "đôi mắt" huyền ảo kỳ bí mới có thể làm được điều đó. Tất cả những tình cảm biến thiên của con người: thương yêu, giận hờn, oán ghét, khổ đau … đều dồn cả vào mắt. Đôi mắt có thể rất dịu dàng lặng thinh, không nói gì cả, nhưng thật ra đã nói rất nhiều, đã thốt ra những lời trần tình "vô ngôn". Đôi mắt chính là: "Cánh cửa vô cùng, xin chớ bao giờ khép lại....

"Hoa đẹp là hoa nhìn với mắt em
Cửa sổ là khung có hình em ở giữa
Tách nước - là ngón tay em cầm
Quyển sách chao đèn là bóng em đọc mở Vũ trụ là chốn anh được gặp em
Thời gian là nơi anh với em sinh cùng thời đại
Em ơi! Em đã mở cho anh
Cánh cửa vô cùng, xin chớ bao giờ khép lại....
Hoa Đẹp Là Hoa Nhìn Với Mắt Em (Xuân Diệu)

Người thơ đã có những nhận xét tinh tế thâm thúy, những cảm nghĩ chân thật động lòng người khi diễn đạt những ý nghĩa vi diệu của đôi mắt:

Giàu đôi con mắt, đôi tay
Tay siêng làm lụng, mắt hay kiếm tìm
Hai con mắt mở, ta nhìn
Cho sâu, cho sáng mà tin cuộc đời
Rộng như lòng mẹ đưa nôi,
Lại say đắm mãi như người tình nhân
(Xuân Diệu)

Cõi riêng tư thầm kín sau khung cửa đó, hồn nhiên, mộng mơ, diễm tình, đã mang lại niềm ưu tư ray rứt cho thi nhân :

Tôi không biết rằng lạ hay quen
chỉ biết em mang theo nghê thường
cho nên đôi mắt mờ hư ảo
cả bốn chân trời chỉ có em.
Tương Tư (Nguyên Sa)

Nhìn vào đôi mắt, bạn có thể thấy người tình của mình đang tuyệt vọng đau khổ tận cùng, tâm hồn bủa vây như một con thú thương tổn nặng nề, để từ đó những giọt lệ đau thương của người tình cứ triền miên nức nở tuôn trào … và người thơ ước nguyện hàn gắn vết thương tâm mòn mỏi kêu đau:

Khi em khóc tôi biến thành.... nước mắt
chảy giùm em - cho cạn sạch nỗi niềm
để mắt em xanh - để môi em mềm
tôi là lá giữa buổi chiều.... sắp tối
Hiến Chương Tình Yêu (Du Tử Lê)

Khi người yêu ngủ, đôi mắt nhắm lại, đắm chìm vào cõi mộng xa vời, và bên tai là những lời nhỏ nhẹ êm ái, thiết tha chân tình và nồng nàn say đắm:

Khi em ngủ màn đêm hờ khép kín
Hạt sương nằm thõng thượt đợi trên mi
Đêm thảng thốt muôn vì sao bật sáng
Lá rung cành thở nhẹ tiếng thầm thìKhi em ngủ tôi là người gác cổng
Bởi mắt em: cánh cửa ngọc thiên đàng
Lòng tôi đó: gối chăn đầy hơi ấm
Ngủ đi em ! ấp ủ giấc mơ vàng ...
Khi Em Ngủ (Vương Ngọc Long)

Một nhà văn đã nói ánh mắt tình nhân có thể làm cho "vũ trụ nổ tan từng mảnh, đại hồng thủy dâng tràn …" có quá đáng hay không ? Nhưng chắc chắn ánh mắt sẽ lóe lên những chia chớp có những hấp lực vô cùng mãnh liệt đến nỗi :

Em chưa một lần biết nói tiếng yêu
Nhưng em sợ nhìn vào đôi mắt
Đôi mắt của lửa trời sấm sét
Đôi mắt của Bonaparte nhìn Joséphine
Ánh mắt làm tâm linh em run rẩy
Dù đang ở giữa trời hè …
Giọt Sương Trong Đời (Hồ Đắc Thiếu Anh)

Những đôi mắt âu yếm đó là những viên ngọc quí khi ẩn nấp trong nhau thì cuộc đời nầy sẽ mãi là một mùa xuân vi diệu tuyệt vời giữa muôn ngàn hương sắc ngất ngây hồn người :

đôi mắt anh em giấu vào trong mắt
lệ riêng em trong suốt mắt hai ta
môi của anh em giấu vào trong miệng
ngậm hương thơm của một mối tình xa
bàn tay anh em giấu vào trong áo
ngực rất hiền nở vội một đóa hoa
Giấu (Trần Mộng Tú)

tôi hỏi hết lòng sầu hay mắt đẹp?
xưa tuy xa, nay lại quá muôn trùng
hỡi người duyên, người thương nhớ tôi không ?
tôi yêu lắm, dẫu tình chưa giãi hết
và...tôi khóc những khi trời rất đẹp...
Muôn Trùng (Hồ Dzếnh)

Đắm đuối nhìn em mắt nói nhiều
Nguồn ân mạch ái biết bao nhiêu!
Em neo thuyền mến trong hồ mộng
Neo cả tình anh nhẹ nhẹ xiêu ....
Mắt Em Yêu (Đỗ Quý Bái)

Cái "cửa sổ tâm hồn" đó bàng bạc trong thơ văn nhạc, không phải lúc nào cũng bình an, giản dị, và yên ngủ như mặt hồ tĩnh lặng . Có những lúc chính con mắt đã bùi ngùi rơi lệ, thắm đượm tình người, khóc thương cho bạn, cho sự nghiệt ngã của cuộc đời, cho sự bất lực và hữu hạn của con người trước bi kịch của đời sống và lịch sử :

Bỏ trăng gió lại cho đời
Bỏ ngang ngửa sóng giữa lời hẹn hoa
Bỏ người yêu, bỏ bóng ma
Bỏ hình hài của tiên nga trên trời
Bây giờ riêng đối diện tôi
Còn hai con mắt khóc người một con
Mắt buồn (Bùi Giáng)

Niềm lạc quan thật mong manh như ngọn đèn dầu trong gió, đôi mắt đó đã phản ảnh nỗi thống thiết của sầu hận bi oán mà người thơ muốn bộc bạch trần tình nỗi lòng với đất trời, muốn chia sẻ cái mâu thuẫn sâu xa giữa cảm xúc và thân phận trái ngang cay đắng của con người. Đôi mắt đã nói nên những trăn trở xúc động của con người về cuộc sống. Trước ngưởng cửa của đôi mắt, người thơ đã băn khuăn nghi vấn và hoài nghi về triết lý bi đát trong nhân sinh quan cuộc đời . Cái ray rứt khắc khoải của Bùi Giáng qua chữ nghĩa huyền hoặc đó đã tạo nên luồng cảm xúc cho nhạc sĩ họ Trịnh viết thành ca khúc:

Còn hai con mắt khóc người một con
còn hai con mắt một con khóc người.
Con mắt còn lại nhìn cuộc đời tôi
nhìn tôi lên cao nhìn tôi xuống thấp.
Con mắt còn lại nhìn cuộc tình phai
tình trong hai tay một hôm biến mất.
Con mắt còn lại là con mắt ai
con mắt còn lại nhìn tôi thở dài.
Con Mắt Còn Lại (ý thơ Bùi Giáng, nhạc TCS)

Tình cảm của con người biến hóa vô lường, buồn vui chan hòa lẫn lộn . Cũng chính con mắt "cửa sổ của tâm hồn" đã hé mở niềm hân hoan vô tận, pha trộn một chút buồn thầm lặng cho những kẻ mới quen nhau gặp nhau lần đầu, nhìn nhau mà chẳng biết nói năng chi :

Ô kìa người ấy loanh quanh
Một mình đứng lại dãy hành lang xưa
Nghe lòng có chút đong đưa
Khi đôi ánh mắt lại vừa chạm nhau .
Ánh Mắt Tựu Trường (Đoàn Vị Thượng )

Anh tưởng chỉ cần trông thấy thôi
Là em hiểu rõ lòng anh rồi.
Mối tình chan chứa trong đôi mắt,
Anh biết làm sao nói những lời…
Hờ hững (Tế Hanh)

nét thơ ngây đầy khuôn mặt tinh anh
đôi mắt biếc kiếm tìm và lẩn trốn
ngực dồn dập giòng máu thời mười bốn
vai no đầy nguyên liệu tuổi thèm yêu
Trên Sân Trường Bữa Ấy (Luân Hoán)

cho tôi có
ánh mắt nhìn tình tự
tôi xin kể chuyện tình thời áo trắng
đôi mắt lén nhìn nhau lời hò hẹn
tình không hẹn bỗng nhiên thành tri kỷ
bát ngát hồn ai cảm yêu thương
như trận mưa rào mang nhớ nhung
Xin Chút Tình Quê (Trần Thị Hà Thân)

Mắt không nói nên lời, nhưng mắt đã đem lại sự kỳ diệu của ngôn ngữ con người, thầm lặng, không phát thành lời, nhưng lại tạo được những âm thanh siêu hình để con người hiểu nhau. Cái hấp lực của đôi mắt mạnh như nam châm, như luồng điện, như hào quang thu hút :

Ôi ! cặp mắt của người trong tơ ngọc
Sáng như gươm và chấp chóa kim cương !
Mỗi cái ngó là một vì sao mọc !
Mỗi liếc yêu là phảng phất mùi hương .
Hai mắt ấy chói hào quang sáng ngợp
Dẫn hồn ta vào thế giới thiêng liêng,
Hớp nhiều trăng cho niềm trinh rất ngớp
Say nhạc hường nổi bổng giữa đào nguyên
Cặp Mắt (Bích Khê)

Đôi mắt là sản phẩm nghệ thuật của bao áng thơ tình tuyệt vời. Mắt là mộng, là mơ, là nhớ, là thương, là tình, là cả một hồ Thơ lung linh huyền ảo để thi nhân phải chìm đắm ngụp lặn chơi vơi … Hình ảnh của đôi mắt là đặc trưng biểu hiện của nghệ thuật tạo hình, đã phát ra những làn sóng âm thanh dìu dặt của nhạc thơ:  rượu đây ướt đỏ môi mềm, tình đây gọi nắng bên thềm trổ bông, tim ta thắm mực má hồng, em ngồi ta vẽ chân dung em cười ... và trên bức chân dung rạng rỡ đó , ánh mắt của em phải làm hồn ta lạc phách thành thơ ...

Mắt em là một hồ Thơ
Lung linh trong nắng mộng mơ một mình
Mắt em là một rừng Thu
Xạc xào nắng sớm, vi vu gió chiều
Mắt em hơn mắt nai tơ
Dịu dàng yểu điệu ngác ngơ tuyệt vời
Mắt em hơn mắt bồ câu
Sáng ngời tuyệt mỹ huyền châu nào bằng
Mắt em đã trộm hồn tôi
Một đời tôi lội trong hồ mắt em
Đôi Mắt Thơ (Sóng Việt)

Mắt là hình ảnh của bốn mùa mưa nắng, hoa cỏ ngát hương, trăng sao bàng bạc, sương mai buổi sáng, hoàng hôn chiều tà, của những bất ngờ tư duy thầm kín, những ngẫu nhiên cảm xúc dâng đầy, của những chung tình ước hẹn cùng năm tháng. Hình ảnh thiên nhiên mưa nắng vô thường chập chờn trong ánh mắt như những sợi dây vô hình trói buộc đời người với tình yêu muôn thuở :

Ngây ngất tình em trong nắng dại
Trót đã yêu thầm, biết yêu ai ?
Nắng có trải dài trong khóe mắt
Cho linh hồn rực sáng đêm dài…
Nắng Trong Mắt Em (nhạc Đức Minh, thơ VNL)

Thuyền tình không bến lênh đênh
Mưa rơi trong mắt buồn tênh một đời
Hôm nao chợt ước hoa cười
Cho ai ghé bến yêu người trong mơ
(Bùi Vi Thiện)

Giọt mưa chiều nay hay là nước mắt em.
Giọt mưa chiều nay hay là tiếng hát em.
Tiếng hát nức nở của con tim,
Tiếng hát đau khổ kiếp cô đơn,
Buồn như tiếng mưa chiều.
Giọt mưa chiều nay hay là tiếng vấn vương.
Giọt mưa chiều nay hay là tiếng nhớ thương
Giọt Mưa Chiều Hay Nước Mắt Em (nhạc Nguyễn Hữu Thiết)

Mưa trong mắt em mưa trong bóng đêm
Từng giọt mưa rơi rơi nhạt nhòa trên đôi môi
Thôi tiếc chi người hỡi
Mưa trong mắt em
Mưa nghe xót thương
Còn gì đâu em ơi chỉ còn anh đêm nay
nhìn giọt mưa
giọt mưa trong mắt em
Mưa Trong Mắt Em (Vũ Tuấn Đức)

xin bầu trời đêm nay lên cao
và đôi ta sẽ tìm về nhau...
trong mắt môi khát vọng hôm nao
cho vòng tay sưởi ấm tình trao
ta hát vang lời ca say đắm
hoàng hôn về trong mắt duyên tơ
Hoàng Hôn Trong Mắt Em (Trường Đinh)

Từng làn thu êm như hương hoa
từng mùa thơ trao nắng quê nhà
Em thêu nhánh hồng bên giòng sông xưa
Trong mắt môi nồng, em là biển nhớ
Anh trong em là cơn mưa
Anh trong em là gió mùa
Trong Mắt Em Là Biển Nhớ (thơ Trường Đinh- nhạc Ngô Thụy Miên)

Trong đôi mắt em là cả một mùa xuân vi diệu, an lành, cỏ hoa tình tự, chim non ríu rít trên cành: em hồn nhiên dễ thương lời chim sẻ, nhả Xuân thì mơn mởn lối tôi về, mắt lá răm say tình tôi chắt ngọt, chút mưa chiều mòng mọng ướt bờ mi ...

Ta thấy xuân hồng trong mắt em
Long lanh ngàn âu yếm êm dịu
Để ta chợt thấy lòng ta bỗng
Có những niềm vui nhỏ không tên
Xuân Hồng (Vũ Thư Nguyên)
:
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Là mùa xuân anh mãi đi tìm
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Anh đợi mong
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Là mùa xuân chan chứa hy vọng
Và mùa xuân trong đôi mắt em
Anh mãi chờ trông...
Mùa Xuân Trong Đôi Mắt Em (nhạc Đức Huy)

Trong đôi mắt thấy cả trời mây vời vợi giữa khung trời thu lồng lộng :

Đôi mắt kinh kỳ thương nhớ ai ?
Mà sao ướt quá bờ mi dài
Trời mây vời vợi buồn trong ấy
Xa mấy thu rồi ... Ôi vẫn say !
Đôi Mắt Kinh Kỳ (Sông Kiên)

Đôi mắt cũng là biểu tượng hình ảnh của quê hương yêu dấu ngàn trùng. Dù năm tháng trôi qua biền biệt, bóng hình của cố quận làng xưa vẫn chập chờn ẩn hiện trong ánh mắt vương vương nỗi sầu ngậm ngùi hiu hắt giữa khung trời thơ mênh mang hoài vọng. Ánh mắt đã đưa hồn thơ trải rộng khắp phương trời, giao động nhớ thương, trăn trở cội nguồn, giữa chín chiều quạnh hiu :

Mắt người mang cả quê hương
Lòng ta mang cả đoạn trường tháng năm
(Hoài Khanh)"Đôi mắt người Sơn Tây, u uẩn chiều lưu lạc, buồn viễn xứ khôn khuây" … đã tỏa ra những tia nhìn u uẩn, khát vọng một phương trời diệu vợi nào đó. Những ánh mắt rưng rưng đau đáu hướng về một chân trời quê có thể là những giọt nước mắt chan hòa mồ hôi, máu lửa, dấy lên nỗi căm hờn và tủi nhục … Một đôi mắt u trầm, đơn bạc đượm màu sương khói của núi rừng quê hương, với hoài vọng thiết tha "ngày trở lại quê hương, khúc hoàn ca rớm lệ

"Vừng trán em vương trời quê hương
Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương
Tôi thấy xứ Đoài mây trắng lắm
Em có bao giờ em nhớ thương Từ độ thu về hoang bóng giặc
Điêu tàn thôi lại nối điêu tàn
Đất đá ong khô nhiều ngấn lệ
Em có bao giờ lệ chứa chan
Đôi mắt người Sơn Tây (Quang Dũng)

Khi Thiền sư Tuệ Sỹ mãi băn khuăn với nỗi đau của vận nước "Sầu trên thế kỷ điêu linh / Giấc mơ hoang đảo thu hình tịch liêu / Hận thù sôi giữa nắng chiều / Sông tràn núi lở nước triều mênh mông / Khói mù lấp kín trời Đông / Trời ơi tóc trắng rũ lòng quê cha", tinh thần của Tuệ Sỹ vẫn can trường, bất khuất, dù phải chấp nhận ngục tù tăm tối, vẫn không chùn lòng .. Những ánh mắt sáng quắt vẫn hun hút về một phương trời duy nhất: đó là Tổ Quốc quê hương muôn vàn yêu dấu...

Tôi vẫn đợi những đêm đen lặng gió
Màu đen huyền ánh mắt tự ngàn xưa
Nhìn hun hút cho dài thêm lịch sử
Dài con sông tràn máu lệ quê cha
.....
Rồi trước mắt ngục tù thân bé bỏng
Ngón tay nào gõ nhịp xuống tường rêu
Rồi khép lại hàng mi về Cõi Mộng
Như sương mai như bóng chớp mây chiều.
Tôi Vẫn Đợi (Tuệ Sỹ)

Nơi miền đất lưu đày, cái niềm u uẩn sâu kín dằn vặt người thơ nhất là khi nhớ lại những biến cố lịch sử đầy tang thương của quê hương yêu dấu một thời nơi đó có hình ảnh của người cha anh dũng bảo vệ non sông, của người mẹ già nhẫn nhục một nắng hai sương. Đôi mắt của người cha kiên cường như khơi lại những kỷ niệm đau thương từ đáy huyệt sâu:

Dấu đi những món nợ đời tôi chưa trả hết
Tôi nợ cha đôi mắt trừng khi chết
Nợ mẹ già dòng máu chảy trong tim
Lời Thú Tội (Trần Trung Đạo)

Ta đi tuyết đổ lên đời trắng
Mưa buồn như mắt mẹ đêm khuya
Chùa xa ai giục hồi chuông đổ
Hay tiếng ru con dưới mộ phần
Cả đời ta chưa yên giấc ngủ
Chập chờn mộng mị trắng thâu canh
Nhớ Núi Thương Rừng (Trần Trung Đạo)

Những phấn đấu gian khổ cho sự sống còn, những uẩn ức phẩn nộ, ngậm ngùi đắng cay, khổ lụy lao đao, đày ải truân chuyên của kiếp người ly hương, đối diện trước bờ tử sinh, đã đem lại những ánh mắt "ảo giác" khác lạ trong cuộc đời, giữa thăng trầm hưng phế của lịch sử, mà tác giả "Thiên Sử Thi của người vượt biển" đã diễn tả :

Trời ơi !
Khát cào khát cấu tim gan !
Khát khô môi bỏng khát càng khát thêm
Mắt ảo giác, khát cuồng điên !
Miệng khô há hốc gục trên sàn tàu !
Chết Khát (Đào Văn Bình)

Trong khi đó ở quê nhà thăm thẳm, Mẹ già tóc ngày thêm sợi bạc, nước mắt lưng tròng, vẫn ngày đêm đau đáu đợi chờ mòn mỏi:Mẹ già nước mắt đầy vơi
Quê nhà ngong ngóng chờ hoài tin con
Hồn con hóa hiện kiếp chim
Hải âu phi xứ đi tìm Tự Do !
Phong Ba Chợt Đến (Đào Văn Bình)

Ánh mắt của quê hương phải là ánh mắt Mẹ Hiền của một đời lo toan, tần tảo, hy sịnh chịu đựng chẳng ngại ngần ..một hai nắng sớm mưa chiều, bôn ba cuộc sống nhiễu điều phận dâu, đêm dài trắng mắt canh thâu, ngày qua bước vội gánh sầu nặng mang ....một lần bỏ quê nhà đi mãi
có mẹ buồn mắt mẹ long lanh
chốn quê mình thương nhớ xót xa
loài hoa cỏ như em nhỏ dại
Em Một Đời Rong Ruổi (Trần Thị Hà Thân)

Những địa danh, những nơi chốn quê hương đã là tên gọi của những ánh mắt thân thương : Đôi Mắt Người Sơn Tây, Đôi Mắt Huế, Đôi Mắt Pleiku ..

Rồi một sáng xuân mơ ta thức dậy
Hoa vàng bay lất phất ngát tâm đào
Chim ríu rít reo vui tình Tôn nữ
Người nhớ người cây lá bỗng xôn xao
Đôi mắt Huế khép hồn ta chới với
Nhận ra mình giọt nắng đọng trên môi
Đôi bướm mỏng trên cành xuân tha thướt
Đậu hay bay chắc phải đợi ý người ...
Xuân Mơ (VNL)

Màu mắt Huế đem lại những hình ảnh lung linh, huyền ảo, cho hồn thơ phải thao thức, cho người thơ phải trằn trọc níu kéo những chuỗi ngày ấu thơ của ký ức xa xăm, của thương nhớ ngọt ngào, của tình yêu tha thiết nồng nàn : Anh vịn vào màu Huế để yêu em
Trước thành quách bao đời em cứ trẻ
Sông Hương chảy thon mình qua dâu bể
Anh mượn vành nón Huế buổi về thăm.
.................................................
Anh vịn vào màu mắt những ngày xa
Những uẩn khúc trong điệu hò mẹ hát
Những đèo dốc trong đời cha bất trắc
Mắt Huế nhìn thăm thẳm tới ngày xưa.
Màu Huế (Trương Nam Hương)

Dù xa hỏi lòng quên chưa
Huế sang đông Huế buồn trong mưa
Như mắt xưa chiều áo tím
Giận anh nên bước đi ngoài mưa.
Màu mắt Huế buồn rưng rưng
Khiến cho anh suốt đời không quên
Ôi mắt thơ đẹp ai oán
Mà phong ba vẫn luôn đón chờ.
Huế Mắt Xưa (nhạc Quốc Dũng)

Em đẹp thế Pleiku ơi
Trái tim tôi muốn vỡ tan rồi
Không dám nhìn vào đôi mắt ấy
Đôi mắt Pleiku biển đầy
Có hàng thông xanh trong ánh mắt em
Có dòng Sê Gian trong đôi mắt em
Tôi uống rượu cần say men say men
Có ngọn lửa nào đang nhen chơi vơi
Đôi Mắt Pleiku (Nguyễn Cường)

Quê hương trong đôi mắt muôn đời vẫn là những hình ảnh dấu yêu của đời người :Có những đêm dài, anh ngồi nhìn hỏa châu rơi
Nghe vùng tâm tư cháy đỏ xoay ngang lưng trời
Những đóm mắt hỏa châu bừng lên trong màn tối
Như mắt em sáng ngời, theo anh đi ngàn lối
Những đêm không ngủ anh ngồi tâm sự cùng hỏa châu rơi..
Những Đóm Mắt Hỏa Châu (Hàn Châu)

Mang thân phận bèo bọt của đời ly khách tha phương, hình ảnh của quê hương cố quận, vườn xưa cảnh cũ, hình bóng cố nhân vẫn thấp thoáng đâu đây trong ánh mắt buồn thăm thẳm, đăm chiêu nhìn về một khung trời viễn mộng xa xăm, như Nguyễn Du đã tả nỗi nhớ nhà của Thúy Kiều khi ở lầu Ngưng Bích :Tấc lòng cố quốc tha hương
Đường kia nỗi nọ ngổn ngang bời bời
Cánh hồng bay bổng tuyệt vời
Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm
Truyện Kiều (Nguyễn Du)

• Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca ( đoạn 1)
• Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca (đoạn 2)
• Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca (đoạn 3)
• Sưu Khảo : Đôi Mắt trong Thi Ca (đoạn 4)
• Đôi Mắt
• Mắt Mơ
• Xuân Mơ (Ca Sĩ: Bảo Yến)
• Nắng Tình
• Les yeux d'Elsa
• Les Yeux
• The first time ever I saw your face
• Saw Thee Weep
• Ngủ Đi Em